از جمله سفارشات امیرالمومنین (علیه السلام) در زمانی که در کوفه حضور داشت بعد از فراغت از امر اداره حکومت، تازیانه ای که داشت حضرت بر میداشت و به بازار کوفه تشریف می برد و بازاریان کوفه را مورد خطاب قرار می داد و نصایحی با آنها داشت از جمله این فراز: «یا ایها الناس اتقوا الله» ای مردم تقوای الهی پیشه کنید (خدا ترس باشید) و سپس نصایح حضرت شعیب نبی(ص) را که در قرآن خداوند بیان فرموده، ذکر می کردند (که نه تنها امت شعیب بلکه امت اسلامی هم باید این اوامر را به کار ببندد)؛ «و اوفوا المکیال والمیزان بالقسط» ای مردم اگر جنسی را به پیمانه می فروشید تمام بفروشید، کم فروشی نکنید اگر به ترازو می فروشید، به ترازوی عدالت بفروشید. «ولا تبخسوا الناس اشیائهم» به مردم کم ندهید. «ولا تعثوا فی الارض مفسدین» در زمین برای افساد قیام نکنید . یکی از گناهان کبیره، «گناه بخس در مکیال و میزان» یا به اصطلاح قرآن «تطفیف» است. در دو روایت از امام صادق و امام رضا علیهما السلام، کم فروشی در عداد گناهان کبیره شمرده شده است.
کم فروشان چه کسانی هستند
در قرآن افراد کم فروش مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته اند و یک سوره به نام مطففین (کم فروشان) داریم. «بسم الله الرحمن الرحیم/ ویل للمطففین» مرگ (وای) بر کم فروشان. (ویل چاهی است در قعر جهنم، یا بدا به حال …) مطفف کیست؟ خدا در قرآن در آیات بعد تفسیر فرموده است. «الذین اذاکتالوا علی الناس یستوفون/ و اذا کالوهم او وزنوهم یخسرون» کسانی که اگر بخواهند از مردم جنسی را بردارند مثل گندم، کامل وزن می کنند و حتی ممکن است چرب تر هم وزن کنند ولی وقتی می خواهند به مردم بفروشند، کمش می گذارند. «الا یظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم» آیا اینها گمان نمی کنند روز قیامتی هم هست؟ روز بسیار بزرگی در پیش دارند. «یوم یقوم الناس لرب العالمین» روزی که همه مردم سر از قبر بیرون آورده و در دادگاه الهی حاضر می شوند. افراد کم فروش جواب خدا را چه می دهند؟ یعنی لازم نیست یقین به روز قیامت داشته باشند همین گمان اگر باشد برنامه انسان را تنظیم می کند. این آیات بسیار شدید است در باب افراد کم فروش. عذاب سختی که خداوند برای کم فروشان مقرر فرموده است، در قرآن و در روایات متعدد ذکر شده است، اگر کسی از اعتماد مردم سوء استفاده کرد، مسلما همه خریداران وسیله سنجش ندارند، ترازو همراه ندارند، اعتماد می کنند به فروشنده، پس در مقام فروش نباید خیانت کرد. اعتماد در معاملات یک رکن است. سرمایه اعتماد در باب معاملات نباید از بین برود، اگر از بین رفت نظام اقتصادی مختل می شود و این گناه بزرگی است که کسی از اعتماد مردم سوء استفاده کند.
جایگاه کم فروشان در روز قیامت
در روایت از پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده است در روز قیامت، آدم کم فروش جایگاهش قعر جهنم است در ادامه همین آیات سوره مطففین نیز هست (کلا ان کتاب الفجار لفی سجین …) که آدم کم فروش به عنوان فاجر نام برده شده است و مکانش در سجین (نام زندانی در قعر جهنم) است. در حدیث از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هست (در تفسیر منهج) که در قعر جهنم دو کوه آتش قرار دارد و به کم فروش امر می شود که آنها را وزن کن. این تجسم عمل انسان کم فروش است. عملی که ملکه ی او بود به این صورت پدیدار می شود. در کتاب شریف کافی از امام باقر (علیه السلام) نقل می نماید که: ما در کتاب پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) یافتیم که هرگاه کم فروشی در بین آمد (امت اسلامی کم فروشی کردند) خداوند قحطی (خشکسالی) و غلا (گرانی) را می فرستد. همچنین «شده المونه» آدم کم فروش فکر می کند زرنگی کرده است. خداوند یک گرفتاری، مریضی و … سر راهش قرار می دهد که این پول هایی که از این راه به دست آورده، از آن طریق هدر می رود و «جور السلطان» ظلم سلطان و شخص ظالم به او می رسد.اعمال ماست آنکه به ما گشته پای پیچ؛ بسیاری از گرفتاری های انسانها به اعمال آنها مربوط است.
این آیه ای که حضرت علی(علیه السلام) در بازار کوفه برای بازاریان تلاوت می فرمود کلام حضرت شعیب (سلام الله علیه) است. عمده نصیحت حضرت شعیب (سلام الله علیه) به مردم مدین که به آنجا مبعوث شده بود (سرزمینی بین شام و مصر) در باب امور اقتصادی بود، چون ایشان (قوم حضرت شعیب) دچار فساد اقتصادی بودند و کم فروشی می کردند و در قرآن مکرر از قول این پیامبر آمده، تمام بدهید پیمانه را و کامل وزن کنید و کم نگذارید و وقتی او را تکذیب کردند و قبول نکردند سخنان او را خداوند عذاب سختی بر آنها فرستاد و نابود شدند و تنها حضرت شعیب و پیروان او نجات پیدا کردند. اما عذاب آنها (معصیت کاران) این بود که هوا بسیار گرم شد که دیگر قابل تنفس نبودو دم آنها را گرفت و هلاکشان کرد.
نسبت به امور حقوقی هم، پولی که شخص کم فروش دریافت می کند مالک نمی شود و به مردمی که کم فروخته بدهکار است و به فرض که آن شخص از دنیا برود به وارثان او بدهکار است. اگر این شخص کم فروش از دنیا رفت باید ورثه اش از مال وی رد مظالم بدهند اگر آن طرف را نمی شناسند و اگر می شناسند باید به خود آن شخص برسانند. مرحوم شیخ انصاری در مکاسب می فرماید: در بین فقها هیچ اختلافی در حرمت کم فروشی نیست و ادله ی اربعه بر آن دلالت می کند و کم فروشی در متر و شماره هم می آید که همین حکم کم فروشی نیز اینجا وارد است.
خداوند به ما امر فرمود: « اوفوا المکیال و المیزان بالقسط » وفاکردن و تمام و کمال دادن وزن و پیمانه به چیست؟ در احادیث متعدد بیان شده (از امام صادق(علیه السلام): لا یکون الوفاءحتی یمیل المیزان) وفاء به این است که زبانه ترازو به سمت موزون میل پیدا کند. سابقا که ترازوهای دستی بود، در یک کفه وزن می گذاشتند (سنگ یا وسیله دیگربرای سنجش) و در یک کفه دیگر موزون (مثل گندم،میوه ،…) زبانه ترازو در وسط شاهین ترازو قرار داشت. می فرماید: این زبانه شاهین به سمت موزون میل پیدا کند یعنی چرب بکش تا برکت کند. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که روزی امیر المومنین (علیه السلام) در راهی می رفت، دید کنیزی از قصاب، گوشت خریده و به او می گوید بیشتر بده. حضرت به قصاب فرمود: « زدها فانه اعظم للبرکه» چرب بکش که برکتش بیشتر است.
