أمیرالمؤمنین علیه السّلام در «نهج البلاغه» درباره فریضه حجّ و علّت و فلسفه شرعى و فقهى آن چنین مىفرماید:
فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِى جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ؛ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الْأَنْعَامِ، و یَأْلَهُونَ إلَیْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ. جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ. وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمَّاعًا أَجَابُوا إِلَیْهِ دَعْوَتَهُ، وَ صَدَّقُوا کَلِمَتَهُ، وَ وَقَفُوا مَوَاقِفَ أَنْبِیَآئِهِ، وَ تَشَبَّهُوا بِمَلَئِکَتِهِ الْمُطِیفِینَ بِعَرْشِهِ، یُحْرِزُنَ الْأَرْبَاحَ فِى مَتْجَرِ عِبَادَتِهِ، وَ یَتَبَادَرُونَ عِنْدَ مَوْعِدِ مَغْفِرَتِهِ. جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإسْلَامِ عَلَمًا، وَ الْعَآئِذِینَ حَرَمًا. فَرَضَ حَجَّهُ وَ أَوْجَبَ حَقَّه، وَ کَتَبَ عَلَیْکُمْ وِفَادَتَهُ؛ فَقَالَ سُبْحَانَهُ:
«وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعلَمِینَ» (1و 2)
« خداى متعال حجّ بیت خودش را بر شما واجب فرمود؛ خانهاى که او را قبله خلائق قرار داد، تا همانند دستجات و تودههاى متراکم احشام به سمت او روى آورند و همانند کبوتران که به سوى لانههاى خود روى مىآورند این مکان را محلّ عبادت و پرستش خود قرار دهند. خداى متعال این خانه را نشانه تواضع بندگانش در قبال مقام عظمت و کبریائیتش، و اقرار به عزّت و وحدانیّت در وجود و آثار وجود و جلوات وجود قرار داده است.
از میان مردم شنوندگانى را برگزید که دعوت او را لبّیک گفته اجابت نمایند، و گفتار او را راست پنداشته تصدیق بنمایند، و در جایگاه انبیاء و پیامبران او مسکن گزینند، و خود را به مثال و شمائل ملائکهاى که گرداگرد عرش پروردگار در گردش و طوافاند در آورند، تا در سراى تجارت و بازار معاملات به رستگارى ابدى و انتفاع از برکات و آثار عبودیّت نائل آیند و به میعاد غفران و بخشش الهى از یکدیگر سبقت بجویند.
1. نهج البلاغة، شرح محمّد عبده، خطبه 1، جزء اوّل، ص 27.
