امام صادق آل محمد(صلی الله علیه واله)، در باره حبل المتین قرآن و شیوه
بهره گیرى از آن و جایگاه کلام الهى، سخنان نغز بسیارى دارد که در این
نوشته به اختصار به برخى از محورهاى تعالیم و توصیه هاى حضرتش اشاره مى
کنیم، باشد که جامعه قرآنى و ولایى ما، از حضرت صادق(علیه السلام) سرمشق
بگیرد و از سرچشمه هدایت قرآنى، جان عطشناک خویش را سیراب سازد.
1 ـ قرآن، تجلى گاه خدا
کلام الهى، جلوه اى از قدرت و علم و حکمت
خداست و آیات قرآن، هریک نشانه اى از عظمت الهى است. امام صادق(علیه
السلام) در زمینه جلوه گاه بودن قرآن براى ذات مقدس خدا ـ البته براى چشم
هاى بیدار و دلهاى آگاه ـ مى فرماید:
(لقد تجلى الله لخلقه فى کلامه و لکنهم لایبصرون)(1)
خداوند بر خلق خویش در کلام خودش تجلى کرده است، ولى آنان خدا را نمى بینند.
2 ـ گنجینه کامل
معارف
قرآن بى پایان است. به تعبیر خود قرآن (تبیانا لکل شیىء) است; بیانگر
هرچیز. هر پند و حکمت، هر حکم و قانون، هر علم و دانش ریشه در قرآن دارد.
حتى براى آگاهى از سرگذشت پیشینیان و سرنوشت آیندگان و دانشهاى آسمان و
زمین باید به قرآن نگریست و به کمک اهل بیت علیهم السلام ، از این منبع و
گنجینه کامل بهره گرفت. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
(خداوند بى همتا و قدرتمند، کتاب خویش را بر شما نازل فرمود و او راستگو و نیکوکار است.
در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پیش از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، همچنین خبر آسمان و زمین است...)
و در سخن (2) دیگرى به جنبه تبیان بودن قرآن چنین اشاره مى فرماید:
(ان الله انزل فى القرآن تبیان کل شىء، حتى و الله ما ترک شیئا یحتاج العباد الیه الا بینه للناس...)(3)
خداوند
در قرآن، بیان هرچیز را نازل کرده است. به خدا قسم هیچ چیزى را که بندگان
به آن نیازمندند، فروگذار نکرده و براى مردم بیان فرموده است.
3 ـ عهدنامه الهى
قرآن،
عهدى استوار میان خدا و مردم است و آیات این کتاب، متن این عهدنامه را
بیان مى کند. در عهد نامه باید نگریست، به آن باید پاىبند بود، مفاد آن را
نباید زیر پاگذاشت. امام صادق(علیه السلام) درباره این عهدنامه و لزوم
تلاوت بخشى از آن در هرروز، چنین مى فرماید:
(القرآن عهدالله الى خلقه، فقد ینبغى للمرء المسلم ان ینظر فى عهده و ان یقرإ منه فى کل یوم خمسین آیه)(4)
قرآن عهد خداوند نسبت به بندگان اوست.سزاوار است که یک انسان مسلمان در این عهدنامه الهى بنگرد و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.
روشن
است که مرور بر مفاد یک عهدنامه، براى یادآورى از آن قرار داد و رعایت آن
در عمل است. میثاق خدا با بندگان برشناختن احکام الهى و عبرت گرفتن از
حکایات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آیات است. جالب است که امام
صادق(علیه السلام) وقتى مى خواست قرآن تلاوت کند، قرآن را که به دست راست
خویش مى گرفت، دعایى مى خواند که به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال
این قرار داد، اشاره دارد. مضمون آن دعا چنین است:
(خداوندا! من عهد
و کتاب تو را گشودم. خدایا! نگاهم را در این کتاب، عبادت قرار بده و قرأتم
را تفکر، و تفکرم را عبرت آموزى. خدایا! مرا از آنان قرار بده که از مواعظ
تو در این کتاب، پند مى گیرند و از نافرمانى ات پرهیز مى کنند. وقتى کتاب
تو را مى خوانم، بر دل و گوشم مهر مزن و بر دیدگانم پرده میفکن و قرأت مرا
خالى از تدبر مگردان، بلکه مرا چنان قرار بده که در آیات و احکامش ژرف
بنگرم، دستورهاى دین تو را بگیرم و عمل کنم و نگاه مرا در این کتاب،
غافلانه و قرأتم را بیهوده و بى ثمر مساز.)(5)
4 ـ آینه عبرت
درخلال
آیات قرآن، سرگذشت اقوامى از گذشته آمده است. چه نیکان و صالحان که در
سایه ایمان و عمل و پیروى از حق، سعادتمند شدند، چه عنودان و لجوجان که با
تکذیب انبیا و انکار خدا و طغیان و فساد، گرفتار عذاب الهى گشتند. قرآن،
کتاب قصه و داستان نیست، ولى سرشار از قصص و حکایات افراد و امتهاست و همه
بر اساس درس گرفتن و الهام و عبرت و پند.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
(علیکم بالقرآن! فما و جدتم آیه نجابها من کان قبلکم فاعملوا به، و ما وجدتموه هلک من کان قبلکم فاجتنبوه.)(6)
برشماباد
قرآن! هر آیه اى را که یافتید که گذشتگان، با عمل به محتواى آن آیه نجات
یافتند، شماهم به آن عمل کنید و هر آیه را دیدید که بیانگر هلاکت پیشینیان
است، شماهم از آن (عامل هلاکت) بپرهیزید.این شیوه برخورد با آیات قرآن،
سودمندترین شیوه اى است که در عمل فردى و اجتماعى مسلمانان اثر مى گذارد و
قرآن هدایتگر قارى مى شود.
5 ـ احکام جاودانه
دین خدا و
آیات قرآن، حاوى یک سلسله احکام الهى است که تا دامنه قیامت استمرار مى
یابد. آنچه که حلال الهى و حرام الهى است، مشمول مرور زمان نمى شود و حکم
خدا در اثر (جو) یا (شرایط جدید) یا (تمایلات این و آن) عوض نمى گردد.
امام صادق(علیه السلام) در تشریح بعثت هاى سلسله نورانى انبیا، به دوره بعثت رسول خاتم(صلی الله علیه واله) مى رسد و مى فرماید:
(تا
آن که محمد(صلی الله علیه واله) آمد و قرآن را آورد و شریعت و راه و روش
قرآن را. پس حلال آن تا روز قیامت حلال است و حرام آن تا روز قیامت حرام مى
باشد.)
و در سخنى (7) دیگر، جریان قرآن را در عصرها و زمان ها،
همچون جریان شب و روز و ماه و خورشید مى داند. با بیان امام صادق7 راه
براندیشه کسانى که احکام خدا را مقطعى و دوره اى مى دانند و عصر حاضر را
براى اجراى احکام قرآن مناسب نمى دانند و قوانین وحى را براى تنظیم امور
بشریت امروز و جامعه کنونى کافى نمى بینند، بسته مى شود.
6 ـ همیشه زنده و شاداب
غیر
از احکام قرآن و حلال و حرام آن که ابدى است، خود این کتاب ژرف و فصیح و
متین نیز با گذشت زمان کهنه نمى شود و پیوسته معارف آن براى همه اقشار در
همه زمانها درخشندگى و آموزندگى دارد.
امام صادق(علیه السلام) در
حدیثى به رمز و راز این جاودانگى و طراوت همیشگى در کلام خدا اشاره دارد.
مردى از آن حضرت مى پرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسى، تازه تر و شاداب
تر مى شود و هرگز کهنه نمى شود.؟
امام صادق(علیه السلام) در پاسخ مى فرماید:
(لان الله تبارک و تعالى لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى کل زمان جدید و عند کل قوم غض الى یوم القیامه.) (8)
براى
این که خداى متعال آن را براى زمانى خاص یا مردمى خاص قرار نداده است. از
این رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هر قومى شاداب است تا روز
قیامت.طراوت و تازگى قرآن براى همه و همیشه، به خاطر آن است که معجزه جاوید
پیامبر(صلی الله علیه واله) و کلام الهى است و در هر عصرى پاسخگوى نیازهاى
فکرى، هدایتى و اجتماعى مردم است.
7 ـ حفظ، آموزش و عمل
گرچه
تلاوت قرآن و حفظ کردن آیات آن ثواب دارد و ارزشمند است، ولى تکلیف
مسلمانان در این حد خلاصه نمى شود. حفظ کردن باید همراه با عمل باشد و یاد
دادن و یادگرفتن به قصد اجراى فرموده هاى خداى متعال. حضرت صادق(علیه
السلام) فرموده است:
(الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره)(9)
کسى که حافظ قرآن و عمل کننده به آن باشد، همراه با سفیران والامقام و نیکوکار الهى (فرشتگان مقرب) خواهد بود.
ضرورت آموختن قرآن نیز در کلام آن حضرت مطرح است. مى فرماید:
(ینبغى للمومن ان لایموت حتى یتعلم القرآن او یکون فى تعلمه) (10)
سزاوار
است که مومن نمیرد، تا آن که قرآن را آموخته باشد، یا در حال و مسیر
فراگرفتن قرآن باشد.با این حال، پاى بندى به احکام قرآن و عمل به آن در
تعبیر امام صادق(علیه السلام) چنین بیان شده است:(واحذر ان تقع من اقامتک
حروفه فى اضاعه حدوده)(11)
بپرهیز از این که در مسیر اقامه حروف، به اضاعه حدود بیفتى.
بسیارند
آنان که در شکل و ظاهر به قرآن مى پردازند و در وراى جلوه هاى ظاهرى
قرآنى، عمل به قرآن مطرح نیست. این گونه برخورد تشریفاتى و مراسمى و شکلى
با قرآن، در شإن کلام الهى و منشور آسمانى نیست.
8 ـ ادب و آداب تلاوت
خواندن
قرآن نیز آدابى دارد، هم آداب ظاهرى همچون مسواک، وضو، ترتیل، صوت خوش، رو
به قبله بودن، حفظ احترام کلام الله و... و هم آداب باطنى و حالت هاى روحى
و توجه قلبى و عنایت به کلام خدا و پیداکردن حالت خشوع و تذکر و تإثیر
پذیرى ازتلاوت، این نکات در کلمات امام صادق(علیه السلام) بسیار بیان شده
است. به برخى از این رهنمودها اشاره مى شود:
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
هرگاه نزد تو قرآن تلاوت مى شود، برتولازم است گوش بدهى و سکوت و توجه داشته باشى:
(اذا قرىء عندک القرآن وجب علیک الانصات و الاستماع)(12)
این همان نکته قرآنى است که در آیه 204 سوره اعراف آمده است: (و اذا قرىء القرآن فاستمعوا له و انصتوا).
و در سخن دیگرى به نقل ازحضرت رسول(صلی الله علیه واله) مى فرماید که: (راه قرآن) را نظیف و پاکیزه کنید. مى پرسند: راه قرآن چیست؟
مى فرماید: دهان دهان یتان. مى پرسند:
چگونه؟ مى فرماید: با مسواک.(13)
در حدیث دیگر، امام صادق(علیه السلام) فرموده است:
کسى
که قرآن بخواند، ولى قلبش رقت پیدا نکند و در برابر خداوند خاضع نشود و در
درون، حالت حزن و خشیت و هراس نیابد، شإن و جایگاه والاى خدا را سبک شمرده
است. بنگر که کتاب پروردگارت را چگونه مى خوانى و با منشور ولایت خویش چه
برخوردى دارى و اوامر و نواهى آن را چگونه پاسخ مى دهى و حدود و تکالیف آن
را چگونه امتثال و فرمان بردارى مى کنى؟! در آیه هاى وعد و وعید، درنگ کن،
در امثال و مواعظ قرآن اندیشه کن.
مبادا اقامه حروف و قرأت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بیندازد!... (14)
تلاوت
با حزن و حالتى اندوهناک که نشان دهنده تإثر روحى قارى از آیات کلام
خداست، ادب دیگرى از آداب تلاوت است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است:
(ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن)
قرآن با(15) حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزین قرأت کنید.
9 ـ جوانان و قرآن
موج
مقدس و فراگیر قرآنى که در کشورمان وجود دارد و این همه نوجوانان و جوانان
را در جلسات ترتیل و قرأت و مسابقات حفظ وخواندن و مفاهیم آیات، برگرد
محور نورانى قرآن جذب کرده است، قابل ستایش و مایه شکر و سپاس است. انس با
قرآن، دلهاى جوانان را روشن و زندگیهاشان را با صفا مى کند و عامل جذب آنان
به پاکى و راه خدا مى شود.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
هرجوان مومنى که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در مىآمیزد و خداوند
او را با فرشتگان بزرگوار همراه مى سازد و قرآن روز قیامت نگهدارنده او (از
دوزخ) خواهد بود:
(من قرئى القرآن و هو شاب مومن، اختلط القرآن
بلحمه و دمه، و جعله الله مع السفره الکرام البرره و کان القرآن حجیزا عنه
یوم القیامه.)(16)
بخصوص، خانه هایى که نواى خوش قرآن از حنجره هاى
داوودى از آن ها به گوش مى رسد و صبح و شام، جوانان صاحبدل و روشن ضمیر،
همدم کتاب خدایى اند و لحظات خویش را با انس با قرآن سپرى مى کنند، مشمول
رحمت خدا و هدایت قرآنى مى شوند. این گونه خانه هاى نورانى از تلاوت، در
آسمانها تابان و فروزان است. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:خانه اى که
یک فرد مسلمان در آن قرآن تلاوت مى کند، براى اهل آسمان نورانى دیده مى
شود، همچنان که مردم دنیا در آسمان ستاره درخشان را مى بینند.(17)
10 ـ نکته هاى دیگر
همچنان
که یاد شد، در دریاى کلمات حضرت صادق(علیه السلام) گهرهاى فراوانى وجود
دارد که در باره قرآن کریم است. نقل آن ها به طول مى انجامد. عصاره و خلاصه
اى از آن مضامین را که در برخى روایات دیگر آمده است، تقدیم مى کنیم.
امام
صادق(علیه السلام)، قرآن را داراى آیات ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه مى
داند و بهره گیرى از قرآن را براى کسانى روا مى شمرد که به این نکات توجه
داشته باشند و گرنه گمراه مى شوند و گمراه مى کنند. وى براى فراگیرى هر حرف
از قرآن، پاداش ده حسنه بیان مى کند و مى فرماید: قرآنى که خوانده نمى شود
و غبار بر آن مى نشیند، روز قیامت به درگاه خدا شکایت مى کند. تلاوت
راستین را آن مى داند که قرآن خوانان، وقتى به آیات بهشت و جهنم مى رسند،
مى ایستند و تإمل مى کنند.
اهل بیت علیهم السلام را وارثان کتاب
خدا و برگزیدگان خلق مى شمرد و از این خاندان به عنوان وجه الله، آیات،
بینات و حدودالله یاد مى کند و ولایت أمه را قطب و محور قرآن و همه کتب
آسمانى معرفى مى کند و قرآن را (ثقل اکبر) مى نامد و آن را چراغ هدایت و
فروغ تاریکى و حیات بخش قلب بینا و گشاینده چشم و دل مى شمارد. از دیدگاه
آن حضرت، قرآن (معیار) و ملاک درستى و حقانیت هر حرف و حدیث است و مى
فرماید: هر چه که از ما براى شمانقل مى شود، در صورتى که مخالف با قرآن
باشد ما نگفته ایم و شما نپذیرید. او اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه واله)
را خزانه داران علم الهى و بازگوکنندکان وحى خدا مى داند و از تفسیر به رإى
نهى مى کند و از آن قارى که که به خاطر خود نمایى یا کسب درآمد، به قرأت
مى پردازد، نکوهش مى کند.
پایان بخش نوشته را حدیثى از آن حضرت
درباره فضیلت سوره فجر و دعوت به خواندن آن در نمازها تقدیم امت شهید پرور و
فجر آفرینان مى شود. امام صادق(علیه السلام) مى فرمود:
(اقروا سوره الفجر فى فرأضکم و نوافلکم، فانها سوره الحسین بن على من قرإها کان مع الحسین فى درجته من الجنه)
سوره
فجر(18) را در نمازهاى واجب و مستحب خود بخوانید، چرا که آن، سوره حسین بن
على(ع) است. هرکس آن را بخواند، در بهشت همراه حسین(علیه السلام) و در
رتبه و درجه او خواهد بود.
(والفجر) که سوگند خداى ازلى است
روشنگر حقى است که با آل على است
این
سوره به گفته امام صادق(علیه السلام) مشهور به سوره حسین بن على(علیه
السلام) است.(19)امید است که در سایه رهنمودهاى حضرت صادق(علیه السلام)، با
چشمه وحى الهى آشناتر شویم و (قرآنى) بیندیشیم و (قرآنى) زندگى کنیم.
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.