أمیرالمؤمنین علیه السّلام در «نهج البلاغه» درباره فریضه حجّ و علّت و فلسفه شرعى و فقهى آن چنین مىفرماید:
فَرَضَ
عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِى جَعَلَهُ قِبْلَةً
لِلْأَنَامِ؛ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الْأَنْعَامِ، و یَأْلَهُونَ إلَیْهِ
وُلُوهَ الْحَمَامِ. جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ
لِعَظَمَتِهِ وَ إذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ. وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ
سُمَّاعًا أَجَابُوا إِلَیْهِ دَعْوَتَهُ، وَ صَدَّقُوا کَلِمَتَهُ، وَ
وَقَفُوا مَوَاقِفَ أَنْبِیَآئِهِ، وَ تَشَبَّهُوا بِمَلَئِکَتِهِ
الْمُطِیفِینَ بِعَرْشِهِ، یُحْرِزُنَ الْأَرْبَاحَ فِى مَتْجَرِ
عِبَادَتِهِ، وَ یَتَبَادَرُونَ عِنْدَ مَوْعِدِ مَغْفِرَتِهِ. جَعَلَهُ
سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإسْلَامِ عَلَمًا، وَ الْعَآئِذِینَ حَرَمًا.
فَرَضَ حَجَّهُ وَ أَوْجَبَ حَقَّه، وَ کَتَبَ عَلَیْکُمْ وِفَادَتَهُ؛
فَقَالَ سُبْحَانَهُ:
«وَ
لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ
سَبِیلًا وَ مَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعلَمِینَ» (1و 2)
«
خداى متعال حجّ بیت خودش را بر شما واجب فرمود؛ خانهاى که او را قبله
خلائق قرار داد، تا همانند دستجات و تودههاى متراکم احشام به سمت او روى
آورند و همانند کبوتران که به سوى لانههاى خود روى مىآورند این مکان را
محلّ عبادت و پرستش خود قرار دهند. خداى متعال این خانه را نشانه تواضع
بندگانش در قبال مقام عظمت و کبریائیتش، و اقرار به عزّت و وحدانیّت در
وجود و آثار وجود و جلوات وجود قرار داده است.
از
میان مردم شنوندگانى را برگزید که دعوت او را لبّیک گفته اجابت نمایند، و
گفتار او را راست پنداشته تصدیق بنمایند، و در جایگاه انبیاء و پیامبران او
مسکن گزینند، و خود را به مثال و شمائل ملائکهاى که گرداگرد عرش پروردگار
در گردش و طوافاند در آورند، تا در سراى تجارت و بازار معاملات به
رستگارى ابدى و انتفاع از برکات و آثار عبودیّت نائل آیند و به میعاد غفران
و بخشش الهى از یکدیگر سبقت بجویند.
خداى
سبحان خانه خود را پرچم برافراشته و سرفراز اسلام قرار داد، و براى روى
آورندگان و ملتجئین به آن مکان، حرم امن خود مقرّر فرمود. پس حجّ را واجب
نموده و حقّ او را الزام فرمود؛ پس بر شما حتم نمود که بار خود را در آنجا
فرود آورید و آن مکان را محلّ ورود و نزول خود قرار دهید. چنانچه در قرآن
کریم مىفرماید: (خداى متعال حجّ خانه خود را بر مردم واجب نمود؛ کسانیکه
بتوانند در صورت استطاعت به آن دیار حرکت نمایند. و کسانیکه از این حکم
محتوم الهى تمرّد ورزند و کفران حقوق الهى را بنمایند، پس خداوند بتحقیق از
مردم بىنیاز خواهد بود.»
1. نهج البلاغة، شرح محمّد عبده، خطبه 1، جزء اوّل، ص 27.
2. سوره آل عمران (3) ذیل آیه 97.