امام رضا(علیه السلام) در نامه ای به حضرت عبدالعظیم
حسنی(علیه السلام) می نویسند: دوستان ما نباید فرصتهای گرانبهای زندگی و
وقت ارزشمند خود را به دشمنی با یکدیگر تلف کنند.با عنایت به مشکلاتی که امام رضا(علیه السلام) در ارتباط حضوری با شیعیان
در زمان حیات خود و زندگی در خراسان آن روز داشتند، توصیه ها و مسائل مد
نظر را از طریق مکاتبه و توسط نمایندگان خود در بلاد مختلف به اطلاع مردم
می رساندند. یکی از اسناد موجود، نامه ایشان به حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه
السلام) است که در آن زمان در ری زندگی می کردند. شیخ مفید در کتاب
خویش، پیام جامع، آموزنده و جالبی را از امام رضا(علیه السلام) آورده است
که آن بزرگوار آن پیام را، به وسیله حضرت سیدالکریم عبدالعظیم حسنی(علیه
السلام) به شیعیان و دوستداران اهل بیت(علیهم السلام) فرستاده اند. متن پیام آن بزرگوار این است: بسم الله الرحمن الرحیم یا عبدالعظیم!أبلغْ
عنّی أولیائی السلامَ وقل لهم: أن لا یجعلوا للشیطان على أنفسهم سبیلاً،
ومُرْهم بالصدق فی الحدیث وأداء الأمانة، ومُرْهم بالسکوت وترک الجدال فیما
لا یَعْنیهم، وإقبالِ بعضهم على بعض والمُزاوَرة، فإنّ ذلک قربة إلیّ. ولا
یشغلوا أنفسهم بتمزیق بعضهم بعضاً، فإنّی آلیتُ على نفسی أنّه مَن فعل ذلک
وأسخط ولیّاً من أولیائی دعوتُ الله لِیعذّبه فی الدنیا أشدّ العذاب، وکان
فی الآخرة من الخاسرین. وعرِّفْهم أنّ الله قد غفر لمحسنهم، وتجاوز عن
مسیئهم، إلاّ مَن أشرک به أو آذى ولیّاً من أولیائی أو أضمر له سوءً، فإنّ
الله لا یغفر له حتّى یرجع عنه، فإنْ رجع وإلاّ نُزع رُوح الإیمان عن قلبه،
وخرج عن ولایتی، ولم یکن له نصیب فی ولایتنا، وأعوذ بالله من ذلک. بنام خداوند بخشنده بخشایشگرای
عبدالعظیم! سلام گرم مرا به دوستدارانم برسان و به آنان بگو: در دلهای
خویش برای شیطان راهی نگشایند و آنان را به راستگویی در گفتار و ادای امانت
و سکوت پرمعنا و ترک درگیری و جدال در کارهای بیهوده و بی فایده فراخوان و
به صله رحم و رفت و آمد با یکدیگر و رابطه گرم و دوستانه با هم دعوت کن،
چرا که این کار باعث تقرب به خدا و من و دیگر اولیاء اوست. دوستان ما نباید
فرصتهای گرانبهای زندگی و وقت ارزشمند خود را به دشمنی با یکدیگر تلف
کنند. من با خود عهد کرده ام که هر کس مرتکب اینگونه امور شود یا به یکی از
دوستانم و رهروانم خشم کند و به او آسیب رساند از خدا بخواهم که او را به
سخت ترین کیفر دنیوی مجازات کند و در آخرت نیز اینگونه افراد از زیانکاران
خواهند بود.به دوستان ما توجه ده که خدا نیکوکرداران آنان را مورد
بخشایش خویش قرار داده و بدکاران آنان را جز ، آنهایی که بدو شرک ورزند و
یا یکی از دوستان ما را برنجانند و یا در دل نسبت به آنان کینه بپرورند،
همه را مورد عفو قرار خواهد داد اما از آن سه گروه نخواهد گذشت و آنان را
مورد بخشایش خویش قرار نخواهد داد. جز اینکه از نیت خود بازگردند و اگر از
این اندیشه و عمل زشت خویش بازگردند، مورد آمرزش خواهند بود اما اگر همچنان
باقی باشند، خداوند روح ایمان را برای همیشه از دل آنان خارج ساخته و از
ولایت ما نیز بیرون خواهد برد و از دوستی ما اهل بیت(علیهم السلام) نیز بی
بهره خواهند بود و من از این لغزشها به خدا پناه می برم.» حجت
الاسلام قرائتی در سخنرانی در شرح این نامه گفتند: پیام امام رضا(علیه
السلام)، پیام خیلی مهمی است. انگار این شفای دردهای امروز جامعه ماست.
امام توصیه می کند که مردم راه شیطان را در خودشان باز نکنند. امام
رضا(علیه السلام) به عبدالعظیم حسنیعلیه السلام فرمود: به شیعه‌ها بگو
دیدن همدیگر بروند. «فَإِنَّ ذَلِکَ قُرْبَةٌ إِلَی» اگر می‌خواهید به من
نزدیک شوید، دیدن همدیگر بروید. «وَ لَا یَشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ
بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضا» «تَمزیق»، «کُلَّ مُمَزَّق» (سبأ/7) در
قرآن است. «تمزیق» یعنی تخریب. «وَ لَا یَشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ
بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضا» همدیگر را خراب نکنید. «وَ لَا یَشْغَلُوا»
مشغول نکنید «تَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضا» او این را خراب می‌کند. امام
رضا(علیه السلام) فرمود: من نفرین می‌کنم به کسی که آبروی شیعیان را
بریزد. تعهد کردم. که کسی که آبروی مؤمنی را بریزد، «دَعَوْتُ اللَّهَ»
دعا می‌کنم، که چه؟ «لِیُعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیَا أَشَدَّ الْعَذَاب» در
دنیا به زندگی نکبتی گرفتار شود «وَ کَانَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ
الْخَاسِرِین» خیلی امام رضا دلش درد می‌آید. امام رضا(علیه السلام) به
عبدالعظیم حسنی(علیه السلام) فرمود: به شیعیان من بگو آبروی همدیگر را
نریزید. من امام رضا(علیه السلام) نفرین کردم به کسی که آبروی کسی را بدون
دلیل بریزد. اگر حتی تازه دلیل داری، شما حق نداری آبرویش را بریزی. باید
به قوه قضاییه بگویی: بابا این پرونده! برد و خورد و هرچه دلیل داری از
مسیرش اقدام کنید. امام رضا فرمود: من تعهد کردم نفرین می‌کنم به
کسی که آبروی شیعه را بریزد.«وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ
لِمُحْسِنِهِمْ وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلَّا مَنْ أَشْرَک بِه»
خداوند خوب‌ها را می‌بخشد، از بدهای شیعیان بد هم می‌بخشد، مگر کسی که یا
مشرک باشد، «أَوْ آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی» الله اکبر! امام رضا
فرمود: خدا همه شیعیان را می‌بخشد جز دو رقم شیعه! شیعه‌ای که مشرک شود.
شیعه‌ای که مؤمنی را اذیت کند. «آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی» امام
رضا فرمود: خدا شیعه را می‌بخشد جز دو گروه! شیعه‌ای که مشرک شود،
«أَشْرَکَ بِه»، «أَوْ آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی»، «أَوْ أَضْمَرَ
لَهُ سُوءا» یا در دلش بدخواه باشد. اصلاً دلش بخواهد فلانی خراب شود.
یعنی در دلش بدخواه باشد. «فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ لَهُ حَتَّى
یَرْجِع» خدا یک چنین آدمی را نمی‌بخشد، جز اینکه از اذیت کردن برگردد.
«وَ إِلَّا نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ» کسی که مؤمنی را اذیت
کند، مؤمنی را تخریب کند «نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ» خداوند
روح ایمان را از قلبش می‌گیرد. کار به آیت‌الله و فوق دیپلم و لیسانس و
دکتر ندارد. امام رضا پیغام داد، آبروی همدیگر را نریزید. آبروی
همدیگر را بریزید، نفرینتان می‌کنند. از ولایت خدا دور هستید. در همین دنیا
عذاب شدید می‌شوید. در آخرت نصیبی ندارید. آبرو ریختن خیلی خطر دارد. این
نکته‌ای است که امام رضا فرمود از طریق عبدالعظیم حسنی.
«در شداید و گرفتاری ها، بهترین ذکر این است که از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به ما رسیده
که فرموده اند: «امان لامتی من الم لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم،
لا ملجاء و لامنجا من ا... الاالیه.»در محضر بزرگان فرصتی است برای آموختن نکاتی که در هیچ کتابی یافت نمی‌شود و
در واقع راه میان‌بری است به سوی خوبی‌ها و درستی‌ها که تقدیم به همه
کاربران عزیز می‌گردد.
عارف گران قدر، حضرت آیت ا... بهجت می فرمایند: «در شداید و گرفتاری ها،
بهترین ذکر این است که از پیامبر(صلی الله علیه و آله) به ما رسیده که فرموده اند: «امان
لامتی من الم لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم، لا ملجاء و لامنجا من
ا... الاالیه.» یعنی این سخن ایمنی از ناراحتی برای امت من است. هیچ
دگرگونی و نیرویی جز به خداوند والا و بزرگ تحقق نمی یابد و هیچ پناهگاه و
جایگاه نجاتی از خدا جز به سوی خدا نیست.»
برگرفته از کتاب «نکته های ناب» -ص ۷۲
۲۷
بهمن
پس اگر پیامبر مهربان بود، با همه مهربانی می‌کرد و اگر حرمت و احترام
می‌گذاشت، برای همه بود، اگر گره‌گشایی می‌کرد، گره از کار همه می‌گشود، او
هرگز اهل تبعیض و تفاوت نبود.
از جمله خلقیات پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) این بود که در رفتار با افراد تبعیض قائل نمی‌شدند.
چه بسیار افرادی که با دیدن و اطلاع از اخلاق ویژه نبی‌مکرم اسلام(ص) مسلمان شده و در طول تاریخ پیروی راستین برای آن حضرت بودند.
قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا
غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، از
اطراف تو، پراکنده می‌شدند. (آیه 159 سوره «آل عمران»)
مثالی که برای اخلاق زیبای آن حضرت می‌توان ذکر کرد این است که آب‌ها خط
کشی نمی‌کنند، هم دست‌های پاک را می‌پذیرند و هم دست‌های آلوده را،
آینه‌ها هم مرزبندی نمی‌کنند، هم چهره‌های زشت را نشان می‌دهند و هم
چهره‌های زیبا را.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، هم آب بود و هم آینه، یعنی برای همه بود.
در مورد سیره و رفتار پیامبر مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند که: «قد وسع الناس من خلقه»
یعنی همه از اخلاق خوب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) برخوردار بودند و بهره می‌بردند. پس اگر
پیامبر مهربان بود، با همه مهربانی می‌کرد و اگر حرمت و احترام می‌گذاشت،
برای همه بود، اگر گره‌گشایی می‌کرد، گره از کار همه می‌گشود، او هرگز اهل
تبعیض و تفاوت نبود.
منابع: کتاب "سلوک باران" اثر حجت‌الاسلام محمد رضا رنجبر، ج اول، چ اول 1388
۲۷
بهمن
در همین حال این روزنامه از حمله تروریستها به کلیسای "مارمارون" حلب خبر
داده وافزود تروریست ها بسیاری از لوازم این کلیسا را به سرقت بردند.
روزنامه الوطن سوریه از کشف و خنثی سازی
بسته های انفجاری 15 تا 30 کیلویی در مرقد سیده سکینه و در عین حال تخریب
بخشی از گنبد و مناره این مقام، بر اثر حمله موشکی تروریست ها خبر داد.
این روزنامه در تازه ترین شماره خود اعلام کرد: متخصصان خنثی سازی بمب
توانستند چندین بسته انفجاری و مین را که وزن آنها بین 15 تا 30 کیلو بود و
توسط تروریست ها در مقام "سیده سکینه" کار گذاشته بود را کشف و خنثی کنند.
این روزنامه همچنین از تخریب بخشی از گنبد و مناره مقام "سیده سکینه" بر
اثر حمله تروریست ها به این منطقه خبر داد. در همین حال این روزنامه از
حمله تروریست ها به کلیسای "مارمارون" حلب خبر داده وافزود تروریست ها
بسیاری از لوازم این کلیسا را به سرقت بردند.
همچنین یک منبع نظامی سوریه حمله تروریست ها به فرودگاه حلب و در دست گرفت آن از سوی مخالفان را بی پایه و اساس دانست.
۲۷
بهمن
1- زیارت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) قبر مادرش را
در
این ماه در سال 6 هجری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام مراجعت از
جنگ بنی لحیان به زیارت قبر مادرش جناب آمنه بنت وهب رفتند. هنگام زیارت
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) گریستند و مسلمین از گریه آن حضرت گریستند و
تا به آن روز به آن مقدار گریه کننده دیده نشده بود و در آنجا قبر مادرشان
را تعمیر و اصلاح فرمودند.(1)
2- غارت خیمه امام حسن (علیه السلام)
در
این ماه لشکریان امام حسن (علیه السلام) به آن حضرت اهانت کردند و خیمه آن
امام مظلوم را غارت کرده آنچه در آن بود را به یغما بردند.(2)
منابع:
1- الغدیر: ج 1 ص 165. مستدرک حاکم: ج 1 ص375. ج 2 ص 336، 605.
2- بحارالانوار:ج 44 ص 61.
۲۲
بهمن
"تازه رسیده بودم به قرارگاه تاکتیکی و دلم می خواست حاج احمد را ببینم .به نقل از البرز، همین طور که داشتم قدم زنان به طرف قرارگاه می رفتم ،
صحنه عجیبی دیدم . درمیان آن سکوت وخلوتی بعد از ظهر که هر کدام از بچه ها
از شدت گرما به سنگری پناه برده بود و چرت می زدند، حاج احمد در کنار تانکر
آب نشسته بود و با دقت و وسواس خاصی ، ظرفهای ناهار بچه های قرارگاه را می
شست .اول
باور نکردم که حاج احمد باشد ولی وقتی به آرامی نزدیک رفتم ، دیدم که خود
اوست . با خودم گفتم آدم مثل حاج احمد با آن همه ید و بیضا، فرمانده تیپ ؟؟
حضرت رسول (صلی الله علیه و.اله ) و مسوول قرارگاه تاکتیکی باشد و بیاید
کنار تانکر آب ، کاسه بشقابهای بچه ها را بشوید؟! در همین فکر بودم که یک
هو به یاد دوربینم افتادم .به تندی ، با دوربین قراضه ای که روی دوشم داشتم
، جلو رفتم و قبل از این که متوجه شود، او را درون کادر دوربین جا دادم و
با فشار تکمه ای ، برای همیشه ثبتش کردم...
۲۲
بهمن
انسان اگر به یاد خدا باشد و به حضرت او توجه نماید،
از پاسخ دادن به دعوت شیطان ها و اجابت خواسته های بی مهار هوای نفس،
اجتناب می نماید.
اگر انسان از یاد حق و توجه به پروردگار و قیامت و همه امور زندگی غافل وبی
خبر بماند و خود را از کارهای پسندیده و عمل صالح دور نگه دارد و از پاکان
و نیکان فاصله بگیرد به تدریج قلبش به سوی ظلمت و تاریکی و حیوانیت می رود
و نهایتا از رقت و دلسوزی و مهرورزی و محبت خالی می شود و به قول قرآن
"فهی کالحجاره او اشده قسوه..."؛ یعنی خشک، بی خاصیت و بریده از خیر و رحمت
می گردد و به فرموده امیر المومنین علی (علیه السلام) صورت، صورت انسان و
قلب، قلب حیوان می شود.
قرآن مجید به همه مومنان فرمان می دهد که
خدا را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید. خدا را بسیار و همیشه و در همه جا
یاد کنید تا به مراد و هدف مثبت خود دست یابید و بر ناملایمات و مصائب
پیروز شوید و به پاداش و ثواب عظیم حق برسید. انسان اگر در ناملایمات و
مصائب به یاد خدا باشد، سنگینی و وزن ناملایمات و مصائب یقینا سبک می شود و
به خاطر خدا آنها را با روشی درست و صحیح تحمل می کند و با صبر و استقامتش
که برای حفظ دینش به کار می گیرد، دری به سوی رحمت دوست بر روی خود می
گشاید.انسان اگر هنگام رسدین اوقات نماز و روزه و حج و پرداخت زکات
و صدقه و خمس به یاد خدا باشد، بی تردید نماز می خواند و روزه می گیرد و
زکات و صدقه و خمس می پردازد و از زیان زدن به آنان خودداری می کند و جز با
اخلاق خوش و رفتار پسندیده با آنان رفتار نمی کند و برای فهم اهداف خلقت
خویش و تکالیف و مسئولیت هایش به کسب معرفت و آگاهی بر می خیزد و به
یادگیری اصول اسلام و احکام و فروع و معارف حق قیام می کند، انسان اگر به
یاد خدا باشد، به قدر شناسی از پیامبران و ادای حقوق امامان (علیهم السلام)
اقدام نموده و از آن بزرگواران که فرستادگان حق برای هدایت خلق و
برگزیدگان خدا برای نجات انسانند پیروی و متابعت می نماید.انسان
اگر به یاد خدا باشد و به حضرت او توجه نماید، از پاسخ دادن به دعوت شیطان
ها و اجابت خواسته های بی مهار هوای نفس، اجتناب می نماید و به هنگام رخ
نمودن گناه، از گناه روی بر می گرداند و دامن زندگی را به پستی و آلودگی آن
نمی آلاید.یاد خدا یعنی اینکه حضرت او که آفریننده همه هستی است، پیوسته
مراقب و نگاهبان همه موجودات و حرکات و سکنات آنان است و چیزی در ظاهر و
باطن و غیب و شهادت از او پنهان نیست و همه اعمال انسان گرچه به اندازه ذره
ای باشد، از نظر او پنهان نیست و آن را در قیامت محاسبه خواهد نمود. بی
تردید انسان هنگامی که به سبب یاد خدا محبوب خدا شود درهای فیوضات الهیه به
سوی او گشوده می شود و یقینا قلبی پرنور از ایمان و لبریز از عشق و محبت
نسبت به حق و خلق پیدا می کند و آرزویی جز ظهور کار خیر و عمل صالح و درستی
کردار و حل مشکلات مردم و خدمت به بندگان خدا برای او نخواهد ماند.از
برنامه های مهمی که اعضا و جوارح و به ویژه قلب را پاک و پاکیزه می کند و
رقت و عطوفت و مهربانی پدید می آورد عمل صالح و کار پسندیده است. البته
آثار مثبت عمل که یکی از آنها پاکی ظاهر و طهارت باطن است هنگامی ظهور می
کند که عمل کننده شرایط معنوی و ظاهری عمل را بکار بگیرد و عمل را آنگونه
که خواسته اند انجام دهد. عمل، همراه با نیت خالص و به قصد رضای خدا و برای
پرورش جان و جهت ساختن آخرتی آباد انجام می گیرد.از عواملی که سبب
رقت قلب و نرمی دل و ظهور محبت و عشق در باطن است همدم واجد شرایط و رفیق
پاک و دوست مهربان است. در این که نفس پاکان آثار مثبتی در وجود انسان
ایجاد می کند، تردید نیست.امیر المومنین علی (علیه السلام) در کلمایت
نورانی در باب تاثیرپذیری انسان از پاکان و خردمندان و صالحان می فرماید:
خوبی و نیکی و درستی و راستی را با معاشرت با صاحبان مغز و خرد روز افزون
کنید. و در جایی دیگر می فرمایند: با حکیمان همنشین باش و با بردباران
بنشین و از دنیایی که به آخرت و سعادت تو زیان می زند، روی بگردان، در
نتیجه ساکن بهشت خواهی شد.
۲۲
بهمن
دوطبقه از طبقات مردم کوشش کرده اند که دین و علم را مخالف یکدیگر جلوه
دهند. یکی طبقه متظاهر به دین ولی جاهل که نان دینداری مردم را می خورده
اند و از جهالت مردم استفاده می کرده اند. این دسته برای اینکه مردم را در
جهل نگه دارند و ضمنا به نام دین پرده روی عیب خودشان بکشند و با سلاح دین
دانشمندان را بکوبند و از صحنه رقابت خارج کنند مردم را از علم به عنوان
آنکه با دین منافی است می ترسانده اند.
یکی هم طبقه تحصیل کرده و دانش آموخته ولی پشت پا به تعهد انسانی و اخلاقی
زده، این طبقه نیز همین که خواسته اند عذری برای لاقیدی ها و کارهای خود
بتراشند به علم تکیه کرده و آن را مانع نزدیک شدن به دین بهانه کرده
اند.طبقه سومی هم همیشه بوده و هستند که از هر دو موهبت بهره مند بوده اند و
هیچ گونه تنافی و تناقضی احساس نمی کرده اند. این طبقه سعی کرده اند که
تیرگیها و غبارهایی که از طرف آن دو طبقه بین این دو برخاسته فرو بنشانند.
بحث
علم از دیدگاه اسلام از دو جنبه ممکن است صورت بگیرد. جنبه اجتماعی و جنبه
دینی. از جنبه اجتماعی آن طور باید گفت که آیا اسلام و علم عملا با هم
سازگارند یا سازگار نیستند؟ آیا مردم می تواند هم مسلمان باشند و به معنی
واقعی کلمه که به اصول و مبانی اسلامی مومن باشند و به دستورهای دین عمل
کنند و هم عالم؟ یا عملا باید یکی از این دو را انتخاب کنند؟ اگر به این
نحو بحث شود صورت مسئله این نخواهد بود که نظر اسلام درباره علم چیست و نظر
علم درباره اسلام چیست؟ و آیا اسلام چگونه دینی است؟ فقط بحث روی اجتماع
است که آیا می تواند در آن واحد هر دو را داشته باشد یا باید از یکی از آن
دو چشم بپوشد.
جنبه دیگر این است ببینیم نظر اسلام درباره علم چیست و
نظر علم درباره اسلام چیست که این هم دو قسمت است، نظر علم درباره اسلام
چیست ؟ چهارده قرن از ظهور اسلام و نزول قرآن می گذرد . در همه این چهارده
قرن، علم در حال تطور و تکامل و پیشرفت بوده. مخصوصا در سه چهار قرن اخیر
ترقی علم به صورت جهش درآمد.
در اینکه در اسلام راجع به علم تاکید و
توصیه شده و در کمتر موضوعی و شاید نسبت به هیچ موضوعی اینقدر توصیه و
تاکید نشده بحثی نیست. از قدیمی ترین زمانی که کتب اسلامی تدوین شده، در
ردیف سایر دستورهای اسلامی از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف
و نهی از منکر بابی هم تحت عنوان "باب وجوب طلب العلم" باز شده و علم به
عنوان یکی از فرایض شناخته شد.
گذشته از آیات قرآن کریم، موکدترین و
صریح ترین توصیه های رسول خدا درباره علم است. این جمله از مسلمات همه
مسلمانهاست که رسول خدا فرمد: تعلم و دانشجویی به هر مسلمانی فرض و واجب
است؛ اختصاص به طبقه ای دون طبقه ای، به جنسی دون جنسی ندارد. هر کس مسلمان
است باید به دنبال علم برود و فرمود: علم را پی جویی کنید ولو مستلزم این
باشد که تا چنین سفر کنید؛ یعنی علم مکان معین ندارد، هر نقطه جهان که علم
هست بروید واتقباس کنید.
باز فرمود: سخن علمی و حکیمانه و متقن
گمشده مومن است، هر جا آن را بیابد معطل نمی شود آن را مال خودش می داند و
بر می دارد، یعنی اهمیت نمی دهد که طرف کیست، مسلمان است یا کافر. همان
طوری که آدمی که مال خود را گم کرده در دست هر کس ببیند معطل نمی شود و بر
می دارد، مومن نیز علم را مال خود می داند، در دست هر که ببیند آن را می
گیرد. امیرالمومنین علی (علیه السلام) همین کلمه را توضیح می دهد: حکمت
گمشده مومن است، پس به دنبالش بروید ولو آنکه آن را در نزد مشرکان بیابید،
شما از او شایسته تر و سزاوارتر خواهید بود. علم فرضیه ای است که نه از
لحاظ متعلم و نه از لحاظ معلم و نه از لحاظ زمان و نه از لحاظ مکان محدودیت
ندارد و این عالی ترین و بالاترین توصیه ای است که می توانسته بشود و شده
است.
منطق قرآن در مورد علم
گذشته از همه اینها، منطق خود
قرآن درباره علم به شکلی است که قابل تخصیص و اختصاص نمی باشد. قرآن علم را
نور و جهل را ظلمت می داند، می فرماید مطلقا نور بر ظلمت ترجیح دارد.قرآن
صریحا مسائلی را به عنوان موضوع مطالعه و تفکر پیشنهاد می کند این موضوعات
همان هاست که نتیجه مطالعه آنها همین علوم طبیعی و ریاضی و زیستی تاریخی و
... است که امروزه در دنیا می بینیم.
سوره بقره آیه 164 می فرماید:
در آفرینش آسمان ها و زمین، در گردش شب و روز، حرکت کششی بر روی آب که به
وسیله آن بشر منتفع می گردد، آمدن و ریزش باران که سبب حیات زمین می گردد،
حیواناتی که روی زمین در حرکتند. گردش بادها و حالت مخصوص ابرها که در میان
زمین و آسمان معلقند. در همه اینها نشانه های قدرت و حکمت پروردگار است
یعنی همه اینها قوانین و نظاماتی دارند و شناختن این نظامات شما را به
توحید نزدیک می کند.
قرآن صریحا مردم را به مطالعه در این امور
توصیه کرده. قرآن کتابی است که اولین مرتبه که نازل شد سخن خود را با
"خواندن"، "علم"، " کتابت" آغاز کرد. وحی قرآن با تذکر اینها آغاز گشت: (
سوره علق آیه 1-4) بخوان به نام پروردگارت، آن که آفریده، انسان را از خون
بسته آفرید، بخوان و پروردگار تو کریم ترین کریمان است که آموزانید نوشتن
با قلم را.
۱۹
بهمن
امام جعفر صادق (علیه السلام) در حدیثی گهربار آزادگی را مهمترین خصلتی دانسته‌اند که در هر کس نباشد خیر و بهره زیادی در او نیست.امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: پنج خصلت است که در هر کس یکى از آنها نباشد خیر و بهره زیادى در او نیست:اول: وفادارى دوم: تدبیر سوم: حیا چهارم: خوش اخلاقى و پنجم: که چهار خصلت دیگر را نیز در خود دارد ـ آزادگى و حریت ـ است.متن حدیث:قال الصادق علیه السلام:خَمسُ
خِصالٍ مَن لَم تَکُن فیهِ خَصلَةٌ مِنها فَلَیسَ فیهِ کَثیرُ مُستَمتَعٍ
أَوَّلُهَا: اَلوَفاءُ وَالثّانیَةُ التَّدبیرُ وَالثّالِثَةُ الحَیاءُ
وَالرّابِعَةُ حُسنُ الخُلقِ وَالخامِسَةُ وَهِىَ تَجمَعُ هذِهِ الخِصالَ،
الحُرِّیَّةُ؛
۱۹
بهمن
امام صادق آل محمد(صلی الله علیه واله)، در باره حبل المتین قرآن و شیوه
بهره گیرى از آن و جایگاه کلام الهى، سخنان نغز بسیارى دارد که در این
نوشته به اختصار به برخى از محورهاى تعالیم و توصیه هاى حضرتش اشاره مى
کنیم، باشد که جامعه قرآنى و ولایى ما، از حضرت صادق(علیه السلام) سرمشق
بگیرد و از سرچشمه هدایت قرآنى، جان عطشناک خویش را سیراب سازد.
1 ـ قرآن، تجلى گاه خدا
کلام الهى، جلوه اى از قدرت و علم و حکمت
خداست و آیات قرآن، هریک نشانه اى از عظمت الهى است. امام صادق(علیه
السلام) در زمینه جلوه گاه بودن قرآن براى ذات مقدس خدا ـ البته براى چشم
هاى بیدار و دلهاى آگاه ـ مى فرماید:
(لقد تجلى الله لخلقه فى کلامه و لکنهم لایبصرون)(1)
خداوند بر خلق خویش در کلام خودش تجلى کرده است، ولى آنان خدا را نمى بینند.
2 ـ گنجینه کامل
معارف
قرآن بى پایان است. به تعبیر خود قرآن (تبیانا لکل شیىء) است; بیانگر
هرچیز. هر پند و حکمت، هر حکم و قانون، هر علم و دانش ریشه در قرآن دارد.
حتى براى آگاهى از سرگذشت پیشینیان و سرنوشت آیندگان و دانشهاى آسمان و
زمین باید به قرآن نگریست و به کمک اهل بیت علیهم السلام ، از این منبع و
گنجینه کامل بهره گرفت. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
(خداوند بى همتا و قدرتمند، کتاب خویش را بر شما نازل فرمود و او راستگو و نیکوکار است.
در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پیش از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، همچنین خبر آسمان و زمین است...)
و در سخن (2) دیگرى به جنبه تبیان بودن قرآن چنین اشاره مى فرماید:
(ان الله انزل فى القرآن تبیان کل شىء، حتى و الله ما ترک شیئا یحتاج العباد الیه الا بینه للناس...)(3)
خداوند
در قرآن، بیان هرچیز را نازل کرده است. به خدا قسم هیچ چیزى را که بندگان
به آن نیازمندند، فروگذار نکرده و براى مردم بیان فرموده است.
3 ـ عهدنامه الهى
قرآن،
عهدى استوار میان خدا و مردم است و آیات این کتاب، متن این عهدنامه را
بیان مى کند. در عهد نامه باید نگریست، به آن باید پاىبند بود، مفاد آن را
نباید زیر پاگذاشت. امام صادق(علیه السلام) درباره این عهدنامه و لزوم
تلاوت بخشى از آن در هرروز، چنین مى فرماید:
(القرآن عهدالله الى خلقه، فقد ینبغى للمرء المسلم ان ینظر فى عهده و ان یقرإ منه فى کل یوم خمسین آیه)(4)
قرآن عهد خداوند نسبت به بندگان اوست.سزاوار است که یک انسان مسلمان در این عهدنامه الهى بنگرد و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.
روشن
است که مرور بر مفاد یک عهدنامه، براى یادآورى از آن قرار داد و رعایت آن
در عمل است. میثاق خدا با بندگان برشناختن احکام الهى و عبرت گرفتن از
حکایات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آیات است. جالب است که امام
صادق(علیه السلام) وقتى مى خواست قرآن تلاوت کند، قرآن را که به دست راست
خویش مى گرفت، دعایى مى خواند که به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال
این قرار داد، اشاره دارد. مضمون آن دعا چنین است:
(خداوندا! من عهد
و کتاب تو را گشودم. خدایا! نگاهم را در این کتاب، عبادت قرار بده و قرأتم
را تفکر، و تفکرم را عبرت آموزى. خدایا! مرا از آنان قرار بده که از مواعظ
تو در این کتاب، پند مى گیرند و از نافرمانى ات پرهیز مى کنند. وقتى کتاب
تو را مى خوانم، بر دل و گوشم مهر مزن و بر دیدگانم پرده میفکن و قرأت مرا
خالى از تدبر مگردان، بلکه مرا چنان قرار بده که در آیات و احکامش ژرف
بنگرم، دستورهاى دین تو را بگیرم و عمل کنم و نگاه مرا در این کتاب،
غافلانه و قرأتم را بیهوده و بى ثمر مساز.)(5)
4 ـ آینه عبرت
درخلال
آیات قرآن، سرگذشت اقوامى از گذشته آمده است. چه نیکان و صالحان که در
سایه ایمان و عمل و پیروى از حق، سعادتمند شدند، چه عنودان و لجوجان که با
تکذیب انبیا و انکار خدا و طغیان و فساد، گرفتار عذاب الهى گشتند. قرآن،
کتاب قصه و داستان نیست، ولى سرشار از قصص و حکایات افراد و امتهاست و همه
بر اساس درس گرفتن و الهام و عبرت و پند.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
(علیکم بالقرآن! فما و جدتم آیه نجابها من کان قبلکم فاعملوا به، و ما وجدتموه هلک من کان قبلکم فاجتنبوه.)(6)
برشماباد
قرآن! هر آیه اى را که یافتید که گذشتگان، با عمل به محتواى آن آیه نجات
یافتند، شماهم به آن عمل کنید و هر آیه را دیدید که بیانگر هلاکت پیشینیان
است، شماهم از آن (عامل هلاکت) بپرهیزید.این شیوه برخورد با آیات قرآن،
سودمندترین شیوه اى است که در عمل فردى و اجتماعى مسلمانان اثر مى گذارد و
قرآن هدایتگر قارى مى شود.
5 ـ احکام جاودانه
دین خدا و
آیات قرآن، حاوى یک سلسله احکام الهى است که تا دامنه قیامت استمرار مى
یابد. آنچه که حلال الهى و حرام الهى است، مشمول مرور زمان نمى شود و حکم
خدا در اثر (جو) یا (شرایط جدید) یا (تمایلات این و آن) عوض نمى گردد.
امام صادق(علیه السلام) در تشریح بعثت هاى سلسله نورانى انبیا، به دوره بعثت رسول خاتم(صلی الله علیه واله) مى رسد و مى فرماید:
(تا
آن که محمد(صلی الله علیه واله) آمد و قرآن را آورد و شریعت و راه و روش
قرآن را. پس حلال آن تا روز قیامت حلال است و حرام آن تا روز قیامت حرام مى
باشد.)
و در سخنى (7) دیگر، جریان قرآن را در عصرها و زمان ها،
همچون جریان شب و روز و ماه و خورشید مى داند. با بیان امام صادق7 راه
براندیشه کسانى که احکام خدا را مقطعى و دوره اى مى دانند و عصر حاضر را
براى اجراى احکام قرآن مناسب نمى دانند و قوانین وحى را براى تنظیم امور
بشریت امروز و جامعه کنونى کافى نمى بینند، بسته مى شود.
6 ـ همیشه زنده و شاداب
غیر
از احکام قرآن و حلال و حرام آن که ابدى است، خود این کتاب ژرف و فصیح و
متین نیز با گذشت زمان کهنه نمى شود و پیوسته معارف آن براى همه اقشار در
همه زمانها درخشندگى و آموزندگى دارد.
امام صادق(علیه السلام) در
حدیثى به رمز و راز این جاودانگى و طراوت همیشگى در کلام خدا اشاره دارد.
مردى از آن حضرت مى پرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسى، تازه تر و شاداب
تر مى شود و هرگز کهنه نمى شود.؟
امام صادق(علیه السلام) در پاسخ مى فرماید:
(لان الله تبارک و تعالى لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى کل زمان جدید و عند کل قوم غض الى یوم القیامه.) (8)
براى
این که خداى متعال آن را براى زمانى خاص یا مردمى خاص قرار نداده است. از
این رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هر قومى شاداب است تا روز
قیامت.طراوت و تازگى قرآن براى همه و همیشه، به خاطر آن است که معجزه جاوید
پیامبر(صلی الله علیه واله) و کلام الهى است و در هر عصرى پاسخگوى نیازهاى
فکرى، هدایتى و اجتماعى مردم است.
7 ـ حفظ، آموزش و عمل
گرچه
تلاوت قرآن و حفظ کردن آیات آن ثواب دارد و ارزشمند است، ولى تکلیف
مسلمانان در این حد خلاصه نمى شود. حفظ کردن باید همراه با عمل باشد و یاد
دادن و یادگرفتن به قصد اجراى فرموده هاى خداى متعال. حضرت صادق(علیه
السلام) فرموده است:
(الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره)(9)
کسى که حافظ قرآن و عمل کننده به آن باشد، همراه با سفیران والامقام و نیکوکار الهى (فرشتگان مقرب) خواهد بود.
ضرورت آموختن قرآن نیز در کلام آن حضرت مطرح است. مى فرماید:
(ینبغى للمومن ان لایموت حتى یتعلم القرآن او یکون فى تعلمه) (10)
سزاوار
است که مومن نمیرد، تا آن که قرآن را آموخته باشد، یا در حال و مسیر
فراگرفتن قرآن باشد.با این حال، پاى بندى به احکام قرآن و عمل به آن در
تعبیر امام صادق(علیه السلام) چنین بیان شده است:(واحذر ان تقع من اقامتک
حروفه فى اضاعه حدوده)(11)
بپرهیز از این که در مسیر اقامه حروف، به اضاعه حدود بیفتى.
بسیارند
آنان که در شکل و ظاهر به قرآن مى پردازند و در وراى جلوه هاى ظاهرى
قرآنى، عمل به قرآن مطرح نیست. این گونه برخورد تشریفاتى و مراسمى و شکلى
با قرآن، در شإن کلام الهى و منشور آسمانى نیست.
8 ـ ادب و آداب تلاوت
خواندن
قرآن نیز آدابى دارد، هم آداب ظاهرى همچون مسواک، وضو، ترتیل، صوت خوش، رو
به قبله بودن، حفظ احترام کلام الله و... و هم آداب باطنى و حالت هاى روحى
و توجه قلبى و عنایت به کلام خدا و پیداکردن حالت خشوع و تذکر و تإثیر
پذیرى ازتلاوت، این نکات در کلمات امام صادق(علیه السلام) بسیار بیان شده
است. به برخى از این رهنمودها اشاره مى شود:
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
هرگاه نزد تو قرآن تلاوت مى شود، برتولازم است گوش بدهى و سکوت و توجه داشته باشى:
(اذا قرىء عندک القرآن وجب علیک الانصات و الاستماع)(12)
این همان نکته قرآنى است که در آیه 204 سوره اعراف آمده است: (و اذا قرىء القرآن فاستمعوا له و انصتوا).
و در سخن دیگرى به نقل ازحضرت رسول(صلی الله علیه واله) مى فرماید که: (راه قرآن) را نظیف و پاکیزه کنید. مى پرسند: راه قرآن چیست؟
مى فرماید: دهان دهان یتان. مى پرسند:
چگونه؟ مى فرماید: با مسواک.(13)
در حدیث دیگر، امام صادق(علیه السلام) فرموده است:
کسى
که قرآن بخواند، ولى قلبش رقت پیدا نکند و در برابر خداوند خاضع نشود و در
درون، حالت حزن و خشیت و هراس نیابد، شإن و جایگاه والاى خدا را سبک شمرده
است. بنگر که کتاب پروردگارت را چگونه مى خوانى و با منشور ولایت خویش چه
برخوردى دارى و اوامر و نواهى آن را چگونه پاسخ مى دهى و حدود و تکالیف آن
را چگونه امتثال و فرمان بردارى مى کنى؟! در آیه هاى وعد و وعید، درنگ کن،
در امثال و مواعظ قرآن اندیشه کن.
مبادا اقامه حروف و قرأت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بیندازد!... (14)
تلاوت
با حزن و حالتى اندوهناک که نشان دهنده تإثر روحى قارى از آیات کلام
خداست، ادب دیگرى از آداب تلاوت است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است:
(ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن)
قرآن با(15) حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزین قرأت کنید.
9 ـ جوانان و قرآن
موج
مقدس و فراگیر قرآنى که در کشورمان وجود دارد و این همه نوجوانان و جوانان
را در جلسات ترتیل و قرأت و مسابقات حفظ وخواندن و مفاهیم آیات، برگرد
محور نورانى قرآن جذب کرده است، قابل ستایش و مایه شکر و سپاس است. انس با
قرآن، دلهاى جوانان را روشن و زندگیهاشان را با صفا مى کند و عامل جذب آنان
به پاکى و راه خدا مى شود.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
هرجوان مومنى که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در مىآمیزد و خداوند
او را با فرشتگان بزرگوار همراه مى سازد و قرآن روز قیامت نگهدارنده او (از
دوزخ) خواهد بود:
(من قرئى القرآن و هو شاب مومن، اختلط القرآن
بلحمه و دمه، و جعله الله مع السفره الکرام البرره و کان القرآن حجیزا عنه
یوم القیامه.)(16)
بخصوص، خانه هایى که نواى خوش قرآن از حنجره هاى
داوودى از آن ها به گوش مى رسد و صبح و شام، جوانان صاحبدل و روشن ضمیر،
همدم کتاب خدایى اند و لحظات خویش را با انس با قرآن سپرى مى کنند، مشمول
رحمت خدا و هدایت قرآنى مى شوند. این گونه خانه هاى نورانى از تلاوت، در
آسمانها تابان و فروزان است. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:خانه اى که
یک فرد مسلمان در آن قرآن تلاوت مى کند، براى اهل آسمان نورانى دیده مى
شود، همچنان که مردم دنیا در آسمان ستاره درخشان را مى بینند.(17)
10 ـ نکته هاى دیگر
همچنان
که یاد شد، در دریاى کلمات حضرت صادق(علیه السلام) گهرهاى فراوانى وجود
دارد که در باره قرآن کریم است. نقل آن ها به طول مى انجامد. عصاره و خلاصه
اى از آن مضامین را که در برخى روایات دیگر آمده است، تقدیم مى کنیم.
امام
صادق(علیه السلام)، قرآن را داراى آیات ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه مى
داند و بهره گیرى از قرآن را براى کسانى روا مى شمرد که به این نکات توجه
داشته باشند و گرنه گمراه مى شوند و گمراه مى کنند. وى براى فراگیرى هر حرف
از قرآن، پاداش ده حسنه بیان مى کند و مى فرماید: قرآنى که خوانده نمى شود
و غبار بر آن مى نشیند، روز قیامت به درگاه خدا شکایت مى کند. تلاوت
راستین را آن مى داند که قرآن خوانان، وقتى به آیات بهشت و جهنم مى رسند،
مى ایستند و تإمل مى کنند.
اهل بیت علیهم السلام را وارثان کتاب
خدا و برگزیدگان خلق مى شمرد و از این خاندان به عنوان وجه الله، آیات،
بینات و حدودالله یاد مى کند و ولایت أمه را قطب و محور قرآن و همه کتب
آسمانى معرفى مى کند و قرآن را (ثقل اکبر) مى نامد و آن را چراغ هدایت و
فروغ تاریکى و حیات بخش قلب بینا و گشاینده چشم و دل مى شمارد. از دیدگاه
آن حضرت، قرآن (معیار) و ملاک درستى و حقانیت هر حرف و حدیث است و مى
فرماید: هر چه که از ما براى شمانقل مى شود، در صورتى که مخالف با قرآن
باشد ما نگفته ایم و شما نپذیرید. او اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه واله)
را خزانه داران علم الهى و بازگوکنندکان وحى خدا مى داند و از تفسیر به رإى
نهى مى کند و از آن قارى که که به خاطر خود نمایى یا کسب درآمد، به قرأت
مى پردازد، نکوهش مى کند.
پایان بخش نوشته را حدیثى از آن حضرت
درباره فضیلت سوره فجر و دعوت به خواندن آن در نمازها تقدیم امت شهید پرور و
فجر آفرینان مى شود. امام صادق(علیه السلام) مى فرمود:
(اقروا سوره الفجر فى فرأضکم و نوافلکم، فانها سوره الحسین بن على من قرإها کان مع الحسین فى درجته من الجنه)
سوره
فجر(18) را در نمازهاى واجب و مستحب خود بخوانید، چرا که آن، سوره حسین بن
على(ع) است. هرکس آن را بخواند، در بهشت همراه حسین(علیه السلام) و در
رتبه و درجه او خواهد بود.
(والفجر) که سوگند خداى ازلى است
روشنگر حقى است که با آل على است
این
سوره به گفته امام صادق(علیه السلام) مشهور به سوره حسین بن على(علیه
السلام) است.(19)امید است که در سایه رهنمودهاى حضرت صادق(علیه السلام)، با
چشمه وحى الهى آشناتر شویم و (قرآنى) بیندیشیم و (قرآنى) زندگى کنیم.
۱۹
بهمن